Đại cương

Đau bụng còn gọi là phúc thống, Bụng là một phần cơ thể chứa đựng nhiều cơ quan phức tạp gồm Gan, Lách, Dạ dày, Ruột già, Ruột non, Tử cung, Buồng trứng. Do đó bệnh ở vùng bụng rất khó chẩn đoán. Muốn biết rõ hơn phần nào cần biết qua vị trí các cơ quan trong bụng như sau: 

  Biện Chứng

Căn cứ vào nguyên nhân bệnh, vị trí đau, tính chất đau để phân biệt tạng nào, kinh nào bị bệnh, biện chứng hàn nhiệt, hư thực v.v...

 Nói chung, bụng đau thuộc nhiệt chứng, thực chứng thường không thích ấn vào, Hàn chứng, hư chứng thường thích xoa bóp. Do trùng tích thì vùng bụng đau dữ dội lúc đau lúc không. Do thực trệ thì vùng bụng cứng, bụng đầy, ấn vào đau. Do khí trệ thì vùng bụng chướng đau, đau không nơi cố định. Do huyết ứ thì vùng bụng đau nhói, nơi đau cố định không di chuyển.

 Biện chứng theo bộ vị: bụng dưới hoặc hai bên sườn thuộc kinh Quyết âm, đau ở những vùng này phần nhiều thuộc bệnh ở Can và Đởm. Ở tiểu phúc và quanh rốn thuộc Thiếu âm kinh, đau ở vùng này phần nhiều là bệnh thuộc Tiểu trường, Thận và Bàng quang. Trung quản thuộc kinh Thái âm, đau ở chỗ này phần nhiều là bệnh ở Tỳ Vị.

  Điều trị

1.Hư hàn:

Triệu chứng: Đau bụng liên miên, lúc tăng lúc giảm, khi đói, khi mệt đau nhiều, thiện án, chân tay lạnh, đại tiện lỏng, tiểu tiện trắng, Lưỡi nhạt, mạch trầm tế

Pháp trị: Ô trung tán hàn hành khí chỉ thống

hoặc bài 

Châm cứu:

Bụng trên : Trung quản, thượng quản, lương môn bên phải , loét hành tá tràng thêm hạ cự hư bên phải

Vựng rốn thiên khu, Hoàng du, Tỳ du, Túc tam lý, Thượng cự hư

Bụng dưới: Quan nguyên, Khí hải , Tam âm giao

Đồng thời bấm , âm lăng tuyền, túc tam lý 10’

2. Hàn thấp:

Triệu chứng: Sợ lạnh hoặc có sốt, đau bụng gấp từng cơn, không khát , tiểu tiện trong, đại tiện nhão hoặc, đại tiện lỏng, bụng buồn bực, người nặng nề lưỡi nhạt, mạch trầm khẩn

Pháp trị: Tán hàn hoá thấp hoá trọc

Tán bột mịn mỗi lần uống 6-12g với nước gừng và táo

Biểu chứng nặng gia: Tô diệp, thực tích bụng đầy trướng bỏ táo, thảo gia M nha,Thần khúc, ..

Thấp nặng gia: Mộc thông , Trạch tả,

Mùa hè gia: Hương phụ

 3. Nhiệt thịnh

Triệu chứng: Đau dữ dội, đau từng cơn, miệng khát, mạch sác, lưỡi đỏ

Pháp trị: Thanh nhiệt chỉ thống

4. Thể khí trệ :

Triệu chứng: Miệng đắng, họng khô, đau trướng vùng thượng vị, lan sang hai mạng sườn, hoặc có luồng hơi xiên xuốt, điểm đau không rừ ràng, ợ hơi, ăn kém, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch huyền khẩn 

Pháp; sơ can lý khí

Đau nhiều đại tiện táo gia: Đại hoàng phác tiêu, ,

Đại tiện lỏng gia: Bạch truật,  Trần bì, Mộc hương

Ợ hơi,ợ chua gia:  Ngô thù, Hoàng liên;

Đau thắt bung dưới xuống tiền âm gia: Hạt vải, quất hạch, tiểu hồi

Bụng trên : Trung quản, thượng quản, lương môn bên phải ,

Loét hành tá tràng thêm hạ : Cự hư bên phải

Vùng rốn thiên khu, Hoàng du, Tỳ du, Túc tam lý, Thượng cự hư

Bụng dưới quan nguyên, Khí hải , Tam âm giao

Đồng thời bấm , Âm lăng tuyền, Túc tam lý 10’

5. Thể thấp nhiệt :

Bụng đau cự án hồi hộp, tâm phiền, miệng khát không muốn uống, miệng khô không muốn uống, lúc sốt lúc rét, đái ít táo bón, da vàng, đại tiện lỏng hoặc như kiết, chất lưỡi đỏ, rêu lưừi vàng dầy mạch huyền sác

Pháp: Sơ can kiện tỳ, thanh nhiệt trừ thấp

Châm cứu: Trung quản, Túc tam lí , Hạ cự hư , thiên khu , Thái xung ,Dương lăng tuyền , Nội quan

6. Thể nhiệt kết

Triệu chứng: Sốt cao không sợ lạnh, miệng khô khát muốn uống nước, đau dữ dội vùng thượng vị, bụng đầy chướng, táo bón, tiểu tiện đỏ , chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng dầy , mạch huyền sác

Pháp: Thanh nhiệt thông phủ

Ngày 1-2 thang

Châm cứu: Trung quản, Túc tam lí, Hạ cự hư, Thiên khu, Thái xung, Dương lăng tuyền, Nội quan

8. Can hàn

Triệu chứng: Bụng dưới đau nhói hoặc hướng đau lan toả tới cao hoàn, thâm chí đau thúc tới liên sườn, đồng thời tay chân  lạnh, sợ lạnh, rêu lưỡi trắng trơn, mạch trầm huyền hoặc trì

Pháp trị: Ôn can tán hàn

Châm cứu: Quan nguyên, Khí hải, Tam âm giao

Đồng thời bấm, Âm lăng tuyền, Túc tam lý 10’

9. Thực tích

Triệu chứng: Bụng trướng đầy, ợ hơi, sôi bụng, đại tiện lỏng, uế trọc, mùi hôi, không thiết ăn uống, rêu dầy nhớt, mạch hoạt sác

Pháp trị: Tiêu đạo

10. Huyết ứ

Triệu chứng: Vùng bụng đau nhói, ấn vào đau tăng, nơi đau cố định hoặc có hòn khối cự án, Lưỡi tím có vết bầm ,

Pháp trị: Hoạt huyết khứ ứ, chỉ thống