Tên thường gọi: Sâu đâu rừng Còn gọi là sầu đâu cứt chuột, hạt khổ sâm, khổ luyện tử, nha đảm tử, chù mền, bạt bỉnh.
Tên khoa học Brucea javanica (L.) Merr
Họ khoa học: Thuộc họ Thanh thất Simaroubaceae
Cây sầu đâu rừng cho vị nha đảm tử, còn gọi là khổ luyện tử hay khổ sâm hay quả xoan đâu rừng là quả khô của cây sầu đâu rừng.
Mô tả cây
Cây sầu đau nhỏ, chỉ cao độ 1.6-2.5m là cùng, thân yếu không cành gỗ và không to như cây xoan làm nhà. Lá xẻ lông chim không đều, 4-6 đôi lá chét. Hoa nhỏ khác gốc, mọc thành chùm xim.
Phân bố, thu hái và chế biến
Cây sầu đâu rừng mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta đâu cũng có nhưng chưa được tổ chức trồng. Nhưng ngay với nguồn gốc hoang dại, hiện nay mỗi năm tổ chức tốt, ta cũng có thể thu ua được 3-5 tấn. Quả chín hái về phơi hay sấy khô. Loại bỏ tạp chất. Không phải chế biến gì khác. Quả khô bảo quản hàng 10 năm gần như không hỏng và không giảm tác dụng. Mùa thu hía tháng 8-12.
Thành phần hoá học
Trong quả nha đảm tử có 23% dầu. Dầu lỏng, màu trắng, ngoài ra còn có một glucozit gọi là koámin, chất tamin, chất quasin và một chất saponin.
Chất koámin có tác dụng diệt trùng rõ ràng. Liều nhỏ gây nôn diệt giun sán, liều cao thì độc, làm tim đập chậm, nôn ra mật và máu, đi ỉa lỏng và có thể chết được. Máu người bị ngộ độc đen, không đông được, hồng cầu phồng lên, vón lại, ống tiêu hóa và màng não bị viêm
Tác dụng:
Tác dụng táo thấp, sát trùng. Chữa sốt rét, những người tỳ vị hư nhược nôn mửa cấm dùng. Đây là một loại thuốc lị đã được dùng lâu đời ở nhiều nước nhiệt đới.
Tại Việt Nam vị thuốc được ghi với tên xoan rừng, trong bộ Nam dươc thần hiệu của Tuệ Tĩnh.
Ngày dùng 10-14 quả, có thể tới 20 quả, tán nhỏ, làm thành viên 0.1g toàn quả hoặc 0.02g nhân đã khử dầu mà uống. Uống liền 3-7 ngày.
Thường chỉ 1-2 ngày là khỏi, nhưng nên uống liền từ 5-7 ngày cho hết hẳn. Có thể bỏ vỏ, ép hết dầu vì dầu có tính chất kích thích, gây nôn và ỉa lỏng. Ngoài công dụng chữa lị, nha đảm tử có tác dụng chữa ỉa lỏng, viêm ruột thường, chữa sốt rét.
Có thể dùng dưới dạng thụt, lấy 20-30 hạt giã nhỏ, ngâm vào 200ml dung dịch 1% natri bicacbonat, sau 1-2 giờ, lọc lấy nước mà thụt giữ.
Nha đảm tử có độc, uống quá liều có thể gây đau bụng, nôn mửa, kém ăn, người mệt. Khi thụt thì ít hiện tượng độc hơn. Dùng uống với liều kể trên thường không xảy ra hiện tượng độc nào, hoặc chỉ thấy nôn nao, buồn nôn. Ngừng thuốc sẽ hết ngay.
Để chữa sốt rét ngày uống 3 lần sau bữa ăn. Mỗi lần uống 1g, uống liền 4-5 ngày, phụ nữ có thai vẫn dùng được |
