Tên khác

 Ấu trụi, ấu nước, kỵ thực, năng thực (Trung Quốc) macre, krechap ( Campuchia)

Tên khoa học: Trapa bicornis LHydrocaryaceae

( Mô tả, hình ảnh, thu hái, chế biến, thành phần hoá học, tác dụng dược lý ....)

Mô tả cây

Cây sống dưới nước; thân ngắn, có lông. Có hai thứ lá: Lá nổi có phao ở cuống, hình quả trám, mép trên có răng cưa, dài 4-5cm, rộng 6-7cm, cuống dài 6-15cm, giữa có phao; lá chìm thì phiến lá giảm, phiến xẻ lông chim nhưng rất nhỏ nên trông chỉ còn có các đường gân. Hoa trắng mọc đơn độc hay ở kẽ lá; 4 lá đài, 4 cánh hoa, 4 nhị, bầu trung 2 ô, mỗi ô chứa một noãn. Quả thường gọi là “củ” có hai sừng, quả cao 35mm, rộng 5cm, sừng dài 2cm, đầu sừng hình mũi tên, sừng do các lá đài phát triển thành. Trong quả chứa một hạt ăn được.

Phân bố, thu hái và Chế biến

Cây củ ấu được trồng ở các ao đầm khắp nơi trong nước ta. Trồng bằng hạt hay bằng chồi. Mùa hoa ( ở miền Bắc) vào các tháng 5-6; mùa quả vào các tháng 7-9. Quả cũng để ăn, vỏ quả và toàn cây dùng làm thuốc. Dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học

Trong hạt ấu có tinh bột chừng 49% và chừng 10,3% protid. Các chất khác chưa thấy nghiên cứu. Theo tài liệu Trung Quốc, trong 100g củ ấu chín có 4,5g albumin, 0,1g chất béo, 19,7g chất đường các loại, 0,19g vitamin B1, 0,06g B2, 1,5mg PP, 13mg C, 7mg Ca, 0,7mg sắt, 19mg Mn, 93mg P. Chất AH13 là chất chiết ung thư gan được dùng hỗ trợ điều trị chống ung thư.

Vị thuốc củ ấu

( Công dụng, Tính vị, quy kinh, liều dùng .... )

 Tính vị - Qui kinh

Vị ngọt, tính mát; vào tỳ, vị.

Công dụng

Ích khí kiện tỳ (ăn chín); thanh thử giải nhiệt lương huyết, trừ phiền chỉ khát (ăn sống).

Liều dùng

Ngày dùng từ 10-16g dưới dạng thuốc sắc.Dùng ngoài không kể liều lượng.

Ứng dụng lâm sàng của vị thuốc củ ấu

Chữa nhức đầu, choáng váng, cảm sốt:

3-4 củ ấu sao cháy, sắc uống, ngày 1 thang (Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam)

Sốt, sốt rét, loét dạ dày:

Vỏ củ ấu sao thơm, sắc uống (Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam).

Giải độc rượu, làm cho sáng mắt, chữa sài đầu trẻ:

10-16g toàn cây, sắc uống (Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam)

Rôm sảy, da khô sạm:

Dùng củ ấu tươi, giã nát, xoa lên da (Chữa bệnh bằng cây lá).

Viêm loét dạ dày:

Thịt củ ấu 30g, Củ mài 15g, Hồng táo 15g, Bạch cập 10g, Gạo nếp 100g, nấu cháo, cho thêm 20g Mật ong, trộn đều ăn (Sách Trung Quốc: Những bài thuốc trị bệnh bằng trái cây).

Hư nhược phiền khát:

Thịt củ ấu tươi 50g, Địa cốt bì 15g, Câu kỷ tử 6g, Hoàng cầm 6g, Cam thảo chế 6g, sắc uống (Sách Trung Quốc: Những bài thuốc trị bệnh bằng trái cây).

Say rượu:

Thịt củ ấu tươi 250g, nhai nuốt (Sách Trung Quốc: Những bài thuốc trị bệnh bằng trái cây).

Tỳ vị hư nhược:

Thịt củ ấu 50g, Bạch truật 15g, Hồng táo 15g, Sơn tra 10g, Sơn dược 15g, Màng mề gà 6g, Cam thảo chế 3g, sắc uống (Sách Trung Quốc: Những bài thuốc trị bệnh bằng trái cây).

Đại tiện ra máu:

Vỏ củ ấu 60g, Địa du 15g, Tiêu sơn căn 6g, ô mai 10g, Cam thảo chế 6g, sắc uống (Sách Trung Quốc: Những bài thuốc trị bệnh bằng trái cây).

Bệnh trĩ, nhọt nước:

Vỏ củ ấu sấy khô, đốt tồn tính, tán thành bột, trộn đều với Dầu vừng, bôi hoặc đắp. Nước ta có điều kiện tốt để phát triển cây ấu. Đây là cây thực phẩm, cây thuốc, cây xuất khẩu. Mong rằng các nhà sản xuất, dược liệu, kinh doanh nghiên cứu sản xuất để đáp ứng nhu cầu trong nước và thị trường nước ngoài.