BỒ CÔNG ANH CAO
Tên khác: Rau bồ cóc, Diếp dại, Mũi mác, Bồ công anh.
Tên khoa học: Lactuca indica L.= Lactuca squarrosa Miq, thuộc họ Cúc (Asteraceae).
Cây mọc hoang và được trồng làm thuốc nhiều nơi trong nước ta và nhiều nước khác.
Mô tả: Cây cỏ sống một năm cao 0,5-1m. Lá mọc so le không cuống, xẻ thuỳ hẹp và sâu, mép kía răng, lá ở ngọn ít xẻ. Hoa nhỏ màu vàng, hình đầu. Quả bế có túm lông.
Bộ phận dùng: Lá, cành phơi sấy khô (Her ba Lactucae Y)
Thành phần hoá học chính: Flavonoid, chất nhựa.
Công dụng: Trị nhọt độc, sưng vú do tắc tia sữa, tràng nhạc.
Cách dùng, liều lượng: Ngày 8-30g sắc uống. Lá tươi giã nát đắp ngoài.
Bài thuốc:
Hỗ trợ chữa quai bị: Bồ công anh 16g, Kinh giới 12g, Kim ngân 12g, Sài hồ 10g, Sài đất 20g, Chỉ xác 8g, Bạc hà 6g, Thổ phục linh 12g, Cam thảo nam 8g. sắc uống mỗi ngày một thang.
Chữa đau dạ dày, ợ chua, táo bón: Bồ công anh 10g, Lá khôi 20g, Chút chít 5g, Nhân trần 8g, Lá khổ sâm (tươi) 10g. sắc uống mồi ngày một thang.
Chữa sưng vú, tắc tia sữa: Bồ công anh 15g, Quả trâu cổ 40g, Lá mua 15g. Tất cả sắc nước uống; kết hợp dùng ngoài, lấy lá Bồ công anh giã nhỏ, thêm ít giấm, chưng nóng rồi chườm đắp.
Chữa viêm họng: Bồ công anh 40g, Kim ngân hoa 20g, Cam thảo 10g. Sắc uống mồi ngày một thang.
Chữa viêm phổi, phế quản gây ho rát cổ: Bồ công anh 40g, Tang bạch bì 20g, hạt Tía tô 10g, Kim ngân hoa 20g, Cam thảo 10g, cho 400ml nước sắc còn 200ml, uống lúc nóng.
Chữa ít sữa: Bồ công anh 25g, Trâu cổ (quả) 15g, Lá mua 10g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần. Dùng 3-5 thang.
BỒ CÔNG ANH THẤP:
Tên thường dùng: Vị thuốc Bồ công anh còn gọi là Phù công anh (Thiên Kim Phương), Cấu nậu thảo, Bộc công anh (Đồ Kinh Bản Thảo), Thái nại, Lục anh, Đại đinh thảo, Bột cô anh (Canh Tân Ngọc Sách), Bồ công định, Thiệu kim bảo, Bồ anh, cổ đính, Thiệu kim bảo, Ba ba đinh, Địa đinh thảo, Bát tri nại, Bạch cổ đinh. Nhĩ bản thảo (Tục Danh), Kim trâm thảo, Kim cổ thảo, Hoàng hoa lang thảo, Mãn địa kim tiền, Bột Bột đinh thái (Hòa Hán Dược Khảo), Hoàng hoa địa đinh (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
- Tên khoa học: Taraxacum offcinal Wig (Taraxacum dens-leonis Desf.)
- Họ khoa học: Bồ công anh thuộc họ Cúc (Compositae).
Mô tả:
Là dạng cây cỏ sống dai, rễ đơn, dài, khỏe, thuộc loại rễ hình trụ. Lá mọc từ rễ nhẵn, thuôn dài hình trái xoan ngược, có khía răng uốn lượn hoặc xẻ lông chim, mép giống như bị xé rách. Đầu màu đơn độc ở ngọn, cuống dài rỗng, từ rễ mọc lên. Tổng bao hình chuông gồm nhiều dãy lá bắc, những cái ở phía ngoài xòe ra và cong xuống, còn các cái ở trong thì mọc đứng. Hoa hình nhỏ ở phía ngoài có màu nâu ở mặt lưng, quả bế 10 cạnh, có mỏ dài. Các tơ của màu lông sắp theo 1 dẫy, ra hoa từ tháng 3-10.
Phân bố: Phù công anh mọc hoang ở những nơi vùng núi cao như Đà Lạt, Tam Đảo, Sa Pa, mọc hoang nhiều ở Trung Quốc.
- Thu hái và chế biến: Chọn vào giữa tháng 4 đến tháng 5 là thời kỳ có vị đắng nhiều nhất, có người dùng thứ nhỏ và dài, thân và cành màu tím là tốt nhất. Dùng toàn cây phơi trong râm cho khô.
- Dùng toàn cây, dùng rễ phơi khô. Lựa cây nhiều lá, mầu lục tro, rễ nguyên đủ là tốt.
- Bảo quản: Phơi thật khô,để nơi cao ráo, hoặc phơi nắng, bị ẩm thấp rất mau mốc và mục.
Thành phần hóa học: Taraxasterol, Choline, Inulin, Pectin (Trung Dược Học). Fructose (Power F B và cộng sự C A, 1913, 7: 13523). Sucrose, Glucose (Belaev V F và cộng sự, C A, 1975, 51: 11495c). Tác dụng dược lý: . Thuốc sắc Bồ công anh có tác dụng ức chế các loại vi khuẩn như tụ cầu vàng, liên cầu khuẩn dung huyết, phế cầu, não mô cầu, trực khuẩn bạch hầu, trực khuẩn lỵ Flexener, trực khuẩn mủ xanh, Leptospira hebdomadia (Trung Dược Học). . Nước sắc Bồ công anh có tác dụng lợi mật, bảo vệ gan, lợi tiểu (Trung Dược Học). . Nước sắc Bồ công anh có tác dụng nhuận trường (Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược).
Tính vị:
Vị ngọt, tính bình, không độc (Tân Tu Bản Thảo).
Vị hơi đắng, tính hàn (Đông Viên Dược Tính Phú).
Vị ngọt, tính bình, hơi hàn (Bản Thảo Thuật). Vị đắng, ngọt, tính hàn (Dược Tính Công Dụng).
Vị ngọt, đắng, tính hàn (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Qui kinh:
Vào kinh Can, Vị (Trấn Nam Bản Thảo).
Vào kinh Dương minh Vị và Thái âm Phế (Bản Thảo Giảng Nghĩa Bổ Di).
Vào kinh Can, Vị (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách)
Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, tán sưng tiêu ung
Liều dùng:
- Bên trong uống 12g đến 40g.
- Dùng tươi, gĩa nát đắp vào nơi sưng đau.
- Bên ngoài dùng tùy ý theo nhu cầu.
Ứng dụng lâm sàng :
Chữa viêm đường tiểu, viêm bàng quang: Bồ công anh 40g, Quất bì 24g, Sa nhân 12g, các vị thuốc đem tán thành bột, cho vào lọ đậy kín. Mồi lần dùng 10-15g, ngày dùng 2 lần. Với những người bị nước tiểu đục, dùng bài thuốc Bồ công anh 15g, Kim tiền thảo 15g, Rễ cỏ tranh 10g, đem nấu lấy nước uống trong ngày.
Chữa viêm loét dạ dày, tá tràng: Bồ công anh 40g, Cam thảo 5g, Mai mực 10g, Nghệ vàng 20g. sắc uống mồi ngày một thang.
Chữa phụ nữ bị sưng vú, tắc tia sữa: Bồ công anh 40g, Kim ngân 80g, đem giã nát, rồi nấu với 2 chén nước, nấu còn lại 1 chén, uống trước bữa ăn. Sản phụ sau sinh nhiều sữa gây căng, sưng đau nhức, dùng Bồ công anh giã nát, đắp lên vú, ngày làm từ 3-4 lần.
Bài thuốc thanh nhiệt, giảm đau, chữa vú bị căng cứng, đau nhức: Bồ công anh 50g, Thần khúc 50g. Rửa sạch 2 vị thuốc cho vào nồi, thêm 900ml nước nước, đun rồi cô đặc còn khoảng 300ml Mỗi ngày uống một thang.
Chữa đinh nhọt, sưng tấy, lở loét ngoài da: Bồ công anh 20g, và Cúc hoa 12g, Kim ngân hoa 12g, Cam thảo 10g săc nước uông mồi ngày một thang. Những trường hợp bị ong đốt, rắn, hay bò cạp cắn, thì lấy Bồ công anh giã nát, đắp vào vết cắn.
Trị gai đâm hoặc bị nhằm nước đái của con cáo làm cho thịt sưng phù: Bồ công anh gĩa nát lấy nước cốt bôi vào nhiều lần thì khỏi (Đồ Kinh phương).
Trị sản hậu không cho con bú, sữa tích lại làm cho vú căng, sưng: Bồ công anh gĩa nát, đắp lên đó, ngày 3 đến 4 lần (Mai Sư phương). Làm cho răng cứng, mạnh gân xương, sinh được thận thủy, tuổi chưa đến 80 có tác dụng làm đen râu tóc, tuổi trẻ uống gìa không yếu:
Bồ công anh 1 cân, loại này thường sống ở trong vườn, nó có vào giữa tháng 3tháng 4, sang mùa thu thì nở hoa, khi ấy cắt cả gốc lá, thân cây, 1 cân rửa sạch đem phơi âm can, không được phơi nắng, bỏ vào thùng đậy kín. Lấy 40gmuối, 20gHương phụ tử, tán bột rồi cho Bồ công anh vào đó ngâm 1 đêm, hôm sau chia làm 20 nắm, rồi dùng giấy bao 3-4 lớp thật chặt. Lấy phân giun đất buộc thật chặt cho vào lò sấy khô, dùng lửa nướng cho hồng lên là đủ. Xong đem ra bỏ phân giun đất đi rồi tán nhỏ, cứ sức vào răng vào buổi sáng, tối, nhổ cũng được, nuốt
Trị vú sưng đỏ: Bồ công anh 40g, Nhẫn đông đằng 80g, gĩa nát. Sắc với2 chén nước còn 1 chén, uống trước bữa ăn (Tích Đức Đường phương).
Trị cam sang, đinh nhọt: Bồ công anh gĩa nát, lấy riêng một ít vắt nước trộn rượu sắc uống cho ra mồ hôi (Chứng Loại Bản Thảo).
Trị lở loét lâu ngày không khỏi, ong châm, rắn cắn, bọ cạp cắn: Bồ công anh gĩa nát,đắp vào vết thương (Cấp Cứu phương).
Trị tuyến sữa viêm cấp tính: Bồ công anh 32g, Qua lâu, Liên kiều mỗi thứ 20g, Bạch chỉ 12g, sắc uống. Bên ngoài dùng Bồ công anh tươi gĩa nát đắp (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị ung độc sưng tấy cấp tính: Bồ công anh 20gđến 40g, sắc uống (Bồ Công Anh Thang - Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị đinh nhọt, sưng độc phát sốt, lở loét ngoài da, đỏ mắt do phong hỏa: Bồ công anh 20g , Dã cúc hoa, Kim ngân hoa mỗi thứ 12g, Cam thảo sống 1,20g. Sắc uống.
Trị viêm ruột thừa chưa vỡ mủ: Bồ công anh 12g, Tử hoa địa đinh 20g, Mã xỉ hiện 40g, Hoàng cầm, Đơn sâm mỗi thứ 12gsắc uống (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị kết mạc viêm cấp tính, mắt đỏ sưng đau [do Can hỏa bốc lên]: Bồ công anh (tươi) 80g , Chi tử 7 trái, sắc uống (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị đường tiểu viêm, bàng quang viêm, tiêu hóa kém, căng đau vùng dạ dầy: Bồ công anh 40g, Quất bì 24g, Sa nhân 12g, Tán bột. Mỗilần uống 1-2g, ngày 3 lần (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị các chứng sưng vú, thiếu sữa: Bồ công anh, Hạ khô thảo, Bối mẫu. Liên kiều, Bạch chỉ, Qua lâu căn, Quất diệp, Cam thảo, Đầu cấu, (gầu trên đầu). Hùng thử phẩn (phân chuột đực). Sơn đậu căn, Sơn từ cô, sắc uống làm viên tùy theo bệnh để làm quân, thần, tá, sứ (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển)
Bồ công anh thường dùng trong đơn thuốc điều trị viêm tuyến vú: Bài thuốc ngân bồ thang: Kim ngân hoa 20g, Bồ công anh 20g, Vòi voi 10g, Lá Mỏ quạ 10g. Các vị cho vào 600 ml nước, sắc lấy 200 ml nước thuốc, chia uống 2 lần trong ngày. Ngày uống 1 thang. (Viêm tuyến vú)
Bồ xuyên thang: Bồ công anh 20g Xuyên sơn giáp (đốt tồn tính) 15g Cách dùng, liều lượng: Các vị cho vào 400ml nước, sắc lấy 200 ml nước thuốc, chia uống 2 lần trong ngày, Ngày uống 1 thang. (Chủ trị: Phụ nữ viêm tuyến vú, sưng, nóng, đỏ đau.)
Bồ hương thang: Bồ công anh 2 lượng, Hương phụ 1 lượng. Mỗi ngày 1 thang, sắc uống 2 lần. (Trị viêm tuyến vú cấp tính)
Bồ công anh được dùng trong điều trị lẹo mắt, viêm mi mắt: Ngân Kiều Tang Cúc Công Anh Thang: Bồ công anh, Cúc hoa, Kim ngân hoa, Liên kiều, Tang diệp. Lượng bằng nhau. Sắc uống. (Thanh nhiệt, giải độc, sơ phong)
Bồ công anh có tác dụng tốt trong điều trị dị ứng, tróc lở toàn thân ở trẻ em Bài thuốc: Sài đất 300g, Cam thảo đất 6g, Cỏ Màn chầu 10g, Kim ngân hoa 20g, Kinh giới 4g, Bồ công anh 10g, Thổ phục linh 2g, Thương nhĩ tử 10g. Cách dùng, liều lượng: Các vị cho nước, nấu kỹ lấy 300ml nước cao lỏng. Trẻ em tuỳ tuổi mỗi ngày uống 3 lấn mỏi lần từ 10 - 30 ml pha loãng với nước chín.
Kiêng kỵ: Không có thấp nhiệt ung độc kỵ dùng. Ung thư thuộc hư hàn âm cấm dùng.
|
